امید درنای عاشق اهل سیبری

فریدونکنار در جوامع بین المللی نامی آشناست، به این دلیل که تنها زیستگاه بین المللی درنای سیبری، در ایران است و یکی از چهار زیستگاه درنای سیبری جهان در این شهر بندری قرار دارد. در سال 1974 بود که برای نخستین بار درنا های سفید اهل سیبری در تالاب های ازباران و سرخرود مازندران دیده شدند و از آن زمان تاکنون برخی از آنها هر سال به تالاب های استان مازندران مهاجرت کرده اند. نادرترین موجود زنده ایران، زمستان ها را در تالاب های فریدونکنار می گذراند. زمستان سال 1386 سه درنای سیبری وارد این تالاب هاشدند که متاسفانه یکی از درناها بر اثر شلیک گلوله از بین رفت. یک سال بعد در زمستان 1387، دو درنای سیبری باقی مانده امید و دیگری درنای ماده آرزو دوباره به فریدونکنار برگشتند. در آن سال نیز درنای ماده به دلیل نامعلومی از بین رفت و ناپدید شد. درنای سیبری دارای سه جمعیت شرقی، مرکزی و غربی بود. جمعیت مرکزی که از سیبری به هندوستان مهاجرت می کرد کاملا از بین رفته است. جمعیت غربی درنای سیبری در گذشته وارد ایران می شدند. در واقع امید آخرین بازمانده جمعیت غربی درنای سیبری به شمار می رود که پس از مرگ درنای ماده از زمستان سال 1387، 12 سال پیاپی را به تنهایی صدها کیلومتر پرواز و مهاجرت زمستانه می کند و وارد تالاب فریدونکنار می شود.

این تک درنای سیبری در واقعیت نیز به سمبل امید فریدونکنار و تالابهای آن تبدیل شده است. حضور درنای سیبری در هر زمستان به محافظت از زیستگاه برای میلیون ها پرنده مهاجر دیگر کمک کرده است ، ضمن اینکه از شالیکاران برنج محلی نیز که درآمد زمستانی خود را با به دام انداختن پرندگان به روش سنتی(دوما) تکمیل می کنند ، کمک کرده است.

حال این سوال پیش می آید که آیا پرندگان برای زندگی جفت می شوند؟ شاید امید تنها پرنده ای باشد که ثابت کرده است که جواب این سوال مثبت است! بار دیگر ، این درنای سفید اهل سیبری پس از پرواز دو ماهه خود از مسافت 5000 کیلومتری از uvat در غرب سیبری تا فریدونکنار وارد ایران می شود. و درست مثل 12 سال گذشته ، او به تنهایی مهاجرت می کند ، زیرا جفت خود را از دست داده است. این درنای سیبری به نمادی از امید تبدیل شده است. امید به ساخت یک زندگی دوباره یا امید به حفظ یک خاطره.

درنا های سیبری به عنوان بحرانی در معرض خطر قرار گرفته اند که تقریباً 3600 تن از آن ها در طبیعت باقی مانده اند. تقریباً همه درناهای سیبری در شرق آسیا یافت می شوند ، که در سیبری و همچنین در جنوب شرقی چین در زمستان ها پرورش می یابند. امید یکی از تعداد انگشت شماری از درنا های سیبری است که در جمعیت تاریخی غربی باقی مانده است که در غرب روسیه پرورش یافته و در زمستان به ایران مهاجرت می کند.

در سال 1998 ، یک گروه کوچک حفاظت از درنا ، انجمن حفاظت از درنا های مازندران (MCCA)، با حمایت الن ووسالو توکلی (اصالتا فنلاندی) و چند محافظ محیط زیست ایرانی در ایران تشکیل شد. در سال 2000 ، این گروه كوچك حدود 200 شکارچی پرندگان را شامل می شد ، كه با سرمایه گذاری در صندوق های اعتماد محلی ، كه قصد داشتند به برنامه وام تبدیل شوند ، به MCCA پیوستند.

این یک ابتکار مهم برای حفاظت از زیستگاه درنای سیبری در ایران بود ، پروژه ای که توسط برنامه کمک های مالی کوچک کمک های جهانی محیط زیست و برنامه توسعه سازمان ملل متحد (2004-2001) پشتیبانی و تأمین شد. در نتیجه این پروژه و با تلاش MCCA، شکارچیان  محلی از اهمیت بین المللی درناهای سیبری آگاه شدند و مهمتر از همه ، توسط وزارت محیط زیست ایران و سازمانهای بین المللی به عنوان "محافظان درنا" شناخته شدند. بعداً ، این منطقه توسط اتحادیه بین المللی برای حفاظت از طبیعت به عنوان "منطقه حفاظت شده جامعه بومی" معرفی شد.

پس از گذشت نزدیک به 15 سال ، شکارچیان محلی هنوز دانش سنتی خود را در تهیه تالاب ها تمرین می کنند و هنوز هم نقش محافظان امید را ایفا می کنند - و به همین دلیل است که درنا در هفت زمستان گذشته بازگشته است. انجمن های شکارچیان محلی (که اکنون به صورت رسمی به عنوان تعاونی های محلی ثبت شده اند) محیط ایمنی را برای درنا در داخل دامگاه های سنتی خود ایجاد می کنند ، یا دامگاه های مخفی(duck trapping blinds) ، که توسط هیچ یک از مناطق تیراندازی و کنوانسیون رامسر مشخص نشده است. تالاب های فریدونکنار در حقیقت در حال تبدیل شدن به یکی از معدود تالاب های آب شیرین باقیمانده در ایران هستند و جزء معدود گزینه های باقی مانده در منطقه برای زمستان گذرانی پرندگان مهاجر در مواجهه با توسعه سریع و تغییرات آب و هوایی هستند.

درنای اهل سیبری هر زمستان از اوایل نوامبر تا زمستان وارد تالاب فریدونکار می شود. از آنجا که امید تنها پرنده مهاجر از گله خود است ، سازمان های محیط زیست در تلاش هستند تا در حفظ این گونه در معرض خطر کمک کرده و محیط را به مکانی امن برای گذراندن زمستان تبدیل کنند. هر ساله با ورود این پرنده نادر ، رویدادی نمادین در مناطق شمالی ایران برگزار می شود تا جشن بازگشت امید به این تالاب برگزار شود.

آذر، ماه آخر پاییز می توانید با تورهای پرنده نگری به فریدونکنار بیایید و این پرنده زیبا که 140 سانتی متر قد دارد را ببینید و صدای آرام، آهنگین و فلوت مانندش که شبیه کروک کروک است را بشنوید. این پرنده سفید که انگار ماسک قرمز تیره ای از نوک منقار تا پشت چشمش کشیده شده، با پاهای قرمز، اواخر اسفند ماه فریدونکنار را به مقصد خانه ییلاقیش در شمال روسیه ترک می کند. بنابراین حدود 4 ماه فرصت دارید رقص باشکوه درنای نادر را تماشا کنید.

به گفته لیزا پورلک از فعالان محیط زیست و دانشجوی دکترای دانشگاه تهران و یکی از اعضای گروه متخصص درنا IUCN : در اول دسامبر سال 2016 در بندر فریدونکنار بودم و حدود یک ساعت درنای تنهای سیبری را مشاهده کردم. من ندای او را سه بار شنیدم ... این ندا با ما است كه از ما می خواهد كه تلاش كنیم و تمام اقدامات لازم را برای زنده ماندن گونه های شبیه به او  انجام دهیم. از این گذشته ، نام او امید است ، و ما نباید امید را از دست بدهیم!