سبوس برنج و خواص آن

سبوس یک بخش مهم و ضروری از غلات است که به عنوان محصول جانبی غلات تصفیه شده تولید می شود. و در واقع از فرآورده های غلات محسوب می شود. در مجموع سبوس برنج به پوسته خارجی و سلول‌های خارجی چسبیده به آندوسپرم نشاسته‌ای دانه برنج گفته می شود که شامل مواد مغذی بسیاری است و خواص زیادی برای سلامت بدن انسان دارد.

به طورمعمول در شالیکوبی ها ابتدا شالی در دستگاه تمیز کن ریخته و تمیز می شود و پوسته بیرونی شالی که همان شلتوک است جدا می گردد و بعد از آن برنج در دستگاه سفید کن ریخته می شود و پوسته دیگر آن که سبوس نام دارد از برنج جدا میشود. در واقع به پوسته بیرونی برنج شلتوک و به پوسته درونی برنج سبوس می گویند.  این غلاف محافظ دارای ارزش غذایی بسیار زیادی است و از زمان‌های گذشته تابحال نقش ویژه‌ای در مباحث پزشکی و طب سنتی داشته و برای اهداف مختلفی تجویز شده است.

 زمانی که لایه محافظ و خارجی از برنج جدا می‌شود تقریباً تمامی ارزش غذایی برنج از دست می‌رود زیرا سبوس برنج سرشار از ویتامین‌های مختلف است.

شلتوک یا همان پوسته سفت و سخت اولیه برنج نیز مانند سبوس دارای مواد معدنی سرشاری است و معمولا از آن به عنوان کود گیاهی استفاده می‌شود.

ترکیبات موجود در سبوس

همانطور که در بالا اشاره شد سبوس برنج حاوی ارزش غذایی بسیار بالایی است این ترکیبات مغذی عبارتند از:  آنتی اکسیدان ها، ویتامین B1، ویتامین B2، ویتامین B5، ویتامین B6، ویتامین E، آهن، منیزیم، فسفر، پتاسیم، روی، مس، منگنز، سلنیوم، فیبر و اسید های چرب ضروری و... سبوس برنج یکی از بهترین منابع غذایی سرشار از فیبر نیز است. همچنین این ماده خوراکی مقوی دارای طبیعت معتدل است.

طبق گفته های دکتر غلامرضا امین متخصص فارماکوگنوزی و استاد دانشكده داروسازی دانشگاه تهران سبوس برنج به دو دلیل خاصیت درمانی دارد؛ اول اینکه فیبر دارد و جزو گروه ملین‌های حجم‌دهنده مدفوع است و می‌توان از آن در درمان یبوست استفاده کرد. دوم، ویتامین B دارد و برای جلوگیری از ریزش مو مفید است. برای این منظور سبوس را می‌توان هم به صورت خوراکی و هم به صورت خارجی استفاده کرد. استفاده دارویی از سبوس برنج تازگی ندارد و از گذشته از پودر سبوس استفاده می‌شده است.

خواص موجود در سبوس

• سبوس برنج منبع خوبی برای تأمین آهن و منیزیم بدن است. منیزیم باعث تقویت ارتباط سلول ها، و آهن منجر به تولید گلبول‌های قرمز می شود که به انتقال اکسیژن کمک میکند. سبوس برنج سرشار از ویتامین ها، آنتی اکسیدان ها و مواد مغذی فراوان است که مصرف آن روفیل های لیپید پلاسما را بهبود بخشیده و به کاهش کلسترول پلاسما و تری گلیسیرید و افزایش کلسترول خوب در بدن کمک می کند و باعث کاهش کلسترل بد خون می‌شود. بنابراین سلامت قلب را نیز بهبود می‌بخشد. همچنین مصرف فیبری که در غلات موجود است، موجب کاهش میزان مرگ و میر ناشی از بیماری های قلبی عروقی از طریق کاهش فشار خون، کاهش سطح کلسترول خون و بهبود حساسیت انسولین می شود. علاوه بر این وجود فیبر و پتاسیم در سبوس برنج موجب جلوگیری رسوب کلسیم در عروق خونی شده و فشار خون را کاهش می دهد.

• سبوس برنج از منابع طبیعی فیتوسترول هاست که سبب کنترل قند خون می شود همچنین فیبر موجود در سبوس برنج سبب کاهش قند خون افراد مبتلا به دیابت نوع 2 می شود.

• سبوس برنج نقش مهمی در سلامت پوست و مو ایفا می کند: فیبر در واقع مواد معدنی و ویتامینی است که سلامتی زیاد و اثرات مراقبت از پوست بر روی بدن شما را شامل می شود . ویتامین E آنتی اکسیدانی قوی است که ضمن حفظ رطوبت پوست از چروک شدن آن و پیری زودرس پیش گیری میکند. سبوس برنج سرشار از ویتامین ها و مواد معدنی است که باعث پاک سازی پوست شده و به روشن تر شدن پوست صورت و درمان لکه های پوستی کمک می کند. سبوس برنج حاوی مقادیر بالای مواد نشاسته ای است و در طب سنتی گفته می شود که مصرف آن می تواند باعث چاقی صورت شود.

•  ویتامین B5 موجود در سبوس برنج موجب تحریک پیاز مو شده و از سفید شدن و ریزش مو جلوگیری کرده و هم چنین به مرور زمان موهای سفید را مشکی کرده و موجب رویش مجدد موها می شود. سبوس برنج مقادیر بالای آهن و مس دارد که به بهبود گردش خون در پوست سر کمک کرده و با تقوی فولیکول های مو باعث افزایش رشد مو می شود.

• رژیم سبوس برنج برای جلوگیری از پرخوری و کاهش وزن، از بین بردن یبوست بدون دارو و داشتن پوستی سالم و تمیز به شما کمک می کند. در واقع رژیم غذایی حاوی فیبر کمک میکند تا وزن متعادل شود. همچنین سبوس برنج برای عملکرد مناسب دستگاه گوارش لازم و ضروری است بنابراین کسانی که از یبوست رنج می برند میتواند از سبوس برنج یا روغن آن استفاده کنند.

  

• گفته شده فیبر موجود در سبوس برنج 10 برابر بیشتر از اسفناج است و این ماده غذایی یکی از غنی ترین منابع فیبر می باشد که به تنظیم حرکات روده کمک می کند و برای درمان اختلالات روده همچون یبوست، نفخ و گاز روده مفید می باشد. همچنین سبوس برنج از تشکیل سنگ کلیه پیشگیری کرده و خطر ابتلا به سرطان معده را کاهش می دهد. همچنین در طب سنتی ژاپنی از سبوس برنج برای درمان سنگ کلیه استفاده می شود؛ گفته می شود که فیتیک اسید موجود در سبوس برنج به کاهش جذب کلسیم از روده کمک کرده و خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش می دهد.

• مواد معدنی موجود در سبوس برنج مانند منگنز و فسفر سبب تقویت استخوان ها و کاهش ابتلا به پوکی استخوان در دوران یائسگی می شود.

• ویتامین های گروه B و آهن موجود در سبوس برنج سبب درمان بیماری کم خونی یا آنمی می شود و به تولید گلبول های قرمز خون کمک می کند.

• ویتامین های گروه ب نظیر B6 و B5 موجود در سبوس برنج موجب تقویت حافظه و بهبود عملکرد ذهنی می شود همچنین منگنز موجود در سبوس برنج باعث بهبود عملکرد مغز می شود و از بروز مشکلات عصبی مانند آلزایمر و زوال عقل جلوگیری می کند.

• مواد مغذی موجود در سبوس برنج به درمان بیماری هایی همچون سرطان، کبد چرب و بیماری های قلبی کمک می کند.

• منیزیم باعث تقویت ارتباط سلول ها، و آهن منجر به تولید گلبول های قرمز میشود که به انتقال اکسیژن کمک میکند.

موارد مصرف سبوس برنج

همانطور که ذکر شد به دو طریق می توان از سبوس برنج استفاده کرد هم بمنظور استعمال خوراکی و هم استعمال خارجی:

سبوس برنج در غذاها به عنوان سبوس برنج پر چرب، سبوس برنج چربی زدایی شده، و به شکل روغن سبوس برنج و پروتئینن کنسانتره مورد استفاده قرار می گیرد. سبوس برنج کامل و نوع بدون چربی آن در محصولات نانوایی، غلات صبحانه، وافل ها، به عنوان مکمل پروتئین، مواد تشکیل دهنده برای گوشت و سوسیس، و به عنوان یک نوشیدنی استفاده می شود. معمولاً از سبوس برنج به عنوان یک ماده جدا و غنی در غذاها ، نان ، دمنوش ها و موارد دارویی استفاده می شود. سبوس برنج را به صورت سوپ سبوس ، سبوس دم کرده و یا به صورت پودر در انواع نان ، کوکی و شیرینی ها نیز می توان استفاده کرد. از سبوس برنج به صورت دمنوش ، عصارۀ آن و روغن هم استفاده می شود. همچنین مخلوط کردن سبوس برنج در ماست، سالاد و ترکیب با خوراکی های صبحانه، و حتی در صورت استفاده از برنج سفید ترکیب مقداری سبوس بصورت دستی در آخرین مرحله از پخت برنج به آن از موارد مصرف روزانه و مفید از سبوس برنج است.

البته سبوس را به صورت ماسک های متنوع برای پوست صورت هم استفاده می کنند

ارزش غذایی سبوس برنج در 100 گرم

کالری :246

چربی :7 گرم

کربوهیدرات :66 گرم

فیبر :15 گرم

پروتئین :17 گرم

قند :1.5 گرم

نکات قابل توجه در رابطه با سبوس برنج

• موضوع مهم در مورد استفاده از سبوس برنج، آلوده نبودن آن است. سبوس در عملیات خشک کردن و بوجاری برنج جدا می‌شود و در محیط نامناسب قرار می‌گیرد و اگر بدون ضدعفونی شدن، به‌صورت فله و در بسته‌بندی‌های غیرمطمئن مصرف شود، می‌تواند مشکل‌ساز و باعث ورود قارچ و میکروب به بدن شود. به همین‌ دلیل بهتر است سبوس در بسته‌بندی‌های بهداشتی، دارای نام و نشان استاندارد و از داروخانه‌ها خریداری شود. و هنگام خرید سبوس برنج باید مطمئن شد که از آفت کش برای تولید برنج آن ها استفاده نشده باشد. سبوس برنج به راحتی اکسید می شود و به همین دلیل باید از تازه ترین سبوس برنج استفاده شود، توصیه می شود قبل از مصرف سبوس و پودر آن به تاریخ انقضای آن توجه داشته باشید.

سبوس برنج همان طور که خواص متعدد و مفیدی دارد، اما چنانچه بیش از اندازه مصرف شود، می‌تواند مشکل‌ ساز شود:

• اگر میزان مصرف سبوس از حد اعتدال خارج شود باعث افزایش بیش از حد حرکات روده، ناراحتی های معده و تولید گاز روده می شود.

• افراد مبتلا به مشکلات گوارشی همچون چسبندگی، زخم های روده، هضم کند و انسداد دستگاه گوارش نباید از سبوس برنج استفاده کنند.

• سبوس برنج در برخی افراد باعث ایجاد واکنش های آلرژیک می شود که با خارش و قرمزی پوست مشخص می شود.

• به دلیل مقدار زیاد فیبر موجود در سبوس برنج، این ماده غذایی می‌تواند در کاهش اثر دارو نقش زیادی داشته باشد بنابراین ممکن است اثر بخشی دارو را کاهش دهد. برای جلوگیری از این تداخل دارویی سبوس را باید با فاصله حداقل یک ساعت پس از خوردن دارو‌ها مصرف کرد.

قابل ذکر است که همانطور که در مبحث برنج قهوه ای توضیح داده شد برنجی که دارای سبوس باشد را به عنوان برنج قهوه ای می شناسند.