تاریخچه پرورش برنج به عنوان غذایی محبوب

برنج، به عنوان عضوی از خانواده غلات، پر کاربردترین ماده غذایی مورد استفاده توسط بخش قابل توجهی از جمعیت جهان بخصوص آسیای شرقی می باشد از لحاظ میزان تولید، برنج پس از نیشکر و ذرت بیشترین میزان تولید را بنابر آمار اعلامی از سوی سازمان فائو "سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد" دارا می باشد.

شواهد نشان می دهند که برنج وحشی بیش از 13000 سال پیش در دره رودخانه پرل چین یافت شده است. و طبق اسناد تاریخی نخستین بار حدود ۹ هزار سال پیش در کشور چین و در منطقه ای به نام دره ی یانگ تسه شناسایی شده و به صورت یک محصول کشاورزی تبدیل شده است و یا به صورت عامیانه اهلی یا بومی شده است.

مطالعات نشان می دهد که در آغاز، برنج به شکل امروزی آن فرآوری نمیشد و پس از دوره ها کاشت و برداشت و آزمودن روش های مختلف، کشاورز ها دریافتند که چگونه برنج را به شکل امروزی آن و در بسته بندی و کیسه های مخصوص، تهیه و تامین کنند. برنج وحشی نخستین گونه ی برنجی بود که در آغاز کشت می شد و رفته رفته جای خود را به برنج سفید داد.

همان طور که ذکر شد خاستگاه اولیه برنج، کشورهای آسیای شرقی هستند که طبق گفته مورخین کشورهایی مانند چین و هند سابقه ای طولانی در کشت و تولید برنج داشته اند. بعد از کاشت برنج در آسیای شرقی این محصول به تدریج راه خود را به سمت جنوب و غرب آسیا باز نمود و از آنجا به اروپا نیز راه یافت و در واقع کشت برنج توسط مهاجران اولیه اروپا به جهان جدید معرفی شد. پرتقال آن را به برزیل انتقال داد و اسپانیایی ها کشت برنج را به چندین محل در آمریکای مرکزی و جنوبی معرفی کردند. و به مرور زمان، سایر کشورها نیز به کاشت و مصرف برنج با توجه به دارا بودن شرایط آب و هوایی مطلوب برای کشت آن روی آوردند. اما با وجود اینکه کاشت برنج در کشورهای دیگر نیز رونق پیدا کرده است، همچنان کشورهای چین و هند از بزرگترین تولید کنندگان و صادر کنندگان برنج هستند. به گونه ای که در حال حاضر ۹0 درصد برنج دنیا در چین، هندوستان، ژاپن، کره، جنوب شرقی آسیا و جزایر مجاور اقیانوس آرام (قاره آسیا) و 10 در صد بقیه در دیگر قاره ها کشت می شود.

برخی از مورخین سابقه تاریخی برنج ایرانی را به اواخر دوره ساسانیان نسبت داده اند و معتقدند که در دوران سلطنت انوشیروان، برنج، به عنوان هدیه ای از هندوستان به ایران آورده شد، هدیه ای که با استقبال حاکمان همراه شد و از آن پس برنج به عنوان یکی از غذاهای اصلی ایرانیان شناخته شد. اما شواهد حکایت از آن دارد که از دوران هخامنشی به طور قطع برنج در ایران کشت شده است. آن زمان برنج بیشتر در ایالت های خراسان و مازندران و گیلان پرورش داده می شد. همچنین مورخین ذکر کرده اند که شروع کشت برنج در ایران از استان های خوزستان، گیلان، طبرسان (مازندران) و دیلمان آغاز شده است. این که چه زمانی و چگونه کاشت برنج در ایران رواج یافته است اطلاعات دقیقی در دست نیست و تمامی مطالب گفته شده بر اساس شواهد و روایاتی است که وجود دارد. اما قدیمی ترین سند کتبی که در مورد تاریخچه ی کاشت برنج در شمال ایران وجود دارد مربوط به قرن دوم هجری است. این سند یک نوشته به جا مانده از یک طبیب طبرستانی (مازندرانی) به نام "علی ابن سهل ابن الطبری" است. وی در بخشی از این کتابش در مورد برنج صحبت کرده و خواص تغذیه ای آن را برشمرده است و در مورد مزایای برنج صحبت کرده است. همچنین در مورد عمر برنج و رشد آن نیز مطالب را عنوان کرده است. به عنوان مثال در یک قسمت از کتاب می­گوید: "در طبرستان برنجی دیدم که ۴0 سال از عمر آن گذشته بود". جالب توجه است که برنج در گذشته واحد پرداختها بوده است و اغلب آن را به جای پول مالک قرار میدادند. سهم مالاالجاره و مالک را با برنج پرداخت میکردند. مزد کارگران مزرعه، نجار، سلمانی و آهنگر و ... را نیز با برنج میدادند.

امروزه نیز در ایران در مناطق مختلفی مانند گیلان، مازندران،گلستان، اصفهان، خوزستان، فارس و... برنج کشت می شود اما به دلیل کمبود بارش سالیانه در نواحی جنوبی کشور تقریبا بیش از 80 درصد از برنج تولید شده در ایران به نواحی شمالی کشور یعنی گیلان و مازندران اختصاص داده شده است.