برنج دونوج یا راتون .چیست؟

برنج دونوج (رتون) از پرورش دوباره ساقه های شالی پس از برداشت محصول اول به دست می آید. بعد از برداشت برنج کشت اول، کشاورزها ساقه‌های شلتوک را بریده و زمین را آبیاری می‌کنند. سپس به زمین زمان می‌دهند تا برنج‌هایی که در دور اول رشد نکرده بودند، رشد کرده و یا ساقه‌های جدیدی از ریشه‌های برنج بیرون آیند و خوشه‌های برنج تشکیل شوند. در این مرحله به هیچ وجه کاشت جدید انجام نمی‌شود بلکه فقط به برنج‌های قبلی که به مرحله برداشت نرسیده بودند، فرصت رشد داده و مراحل کاشت برنج از مرحله آبیاری به بعد تکرار می‌شود. در این زمان اگر آبیاری، کوددهی و سم‌پاشی برنج به خوبی انجام شود، محصول باکیفیتی به دست می‌آید که بسیار خوش‌طعم است. محصول به‌دست‌آمده از این برداشت بسیار کم است. به این برنج، برنج چین دوم یا دونوج میگویند. برنج دونوج در استان گیلان با اسم برنج راتون هم شناخته می‌شود.

تفاوت برنج کشت دوم و برنج دونوج در این است که در برنج کشت دوم کشاورز پس از اتمام برداشت محصول کشت اول شالیزار خود را مجدد شخم می زند و همانند کشت اول در آن برنج می کارد ولی برنج دونوج به این شکل نیست. در واقع برای تولید برنج دونوج کشاورز پس از برداشت برنج کشت اول فقط شالیزار خود را آبیاری می کند و دیگر خبری از نشاکاری نیست در این روش خوشه های برنجی که از کشت اول به جا مانده است رویش مجدد داشته و برنج می دهند.

در واقع بسیاری از کشاورزان برنج پس از برداشت کشت اول، زمین را به حال خود رها میکنند یا احیانا با ادوات کشاورزی ساقه های ایستاده برنج را تا سطح زمین خم می کنند. در صورت آبیاری زمین در این حالت چه با آب چاه و چه با آب باران، ساقه های جدید از ریشه های برنج دوباره جوانه زده و رشد می کنند. در صورت نگهداری مناسب و استفاده از کود، می توان برنج حاصل از این روش را بیشتر کرد. بعضی از کشاورزان برای افزایش محصول چین دوم یا اصطلاحا دونوج از سم پاشی نیز استفاده می کنند.

نام علمی تر این روش رتونینگ است. رتونینگ روش عملی برای افزایش تولید برنج در واحد سطح، در واحد زمان با توانایی تولید پنجه و پانیکول جدید بعد از برداشت محصول اصلی و اولیه می‌باشـد. اسـامی ‌محلـی که برای برنج راتون در گیلان مصطلح است عبارتند از: شاه‌بج ، شی ورز، ورزازاکـی می‌باشـد و از استفاده‌های آن؛ در منـاطقی کـه کـشت مجـدد بـرنج بوسـیله کمبـود آب آبیاری و هم چنین درجه حرارت پایین در پایان فصل رشد، محـدود مـی‌گـردد، راتونینـگ با طول دوره رشد و نمو کوتاه مـی‌توانـد یـک گیـاه جدیـد را ایجـاد نمایـد

برداشت راتون شکل دیگری از زراعت پشت سرهم اسـت. راتـون احتمـالا از کلمـه لاتـین  Retonsus منشا گرفته که به مفهوم قطع کردن یا درو می‌باشد .  در فرهنگ لغت زبان انگلیسی به صورت جوانه زنی ساقه از پایه گیاه تعریـف شـده است.

راتون دارای دوره رشد کوتاهی بوده و رسیدن آن تنها در ۳۵ تا ۶۵ درصد زمان لازم برای محصول اصلی صورت می‌گیرد.

برنج دونوج از کشت اول و دوم خوشمزه تر است این برنج از کشت اول و دوم بهتر قد می کشد و در تولید آن از سم و کود زیادی استفاده نمی شود و مقدار آن بسیار کمتر از برنج های کشت اول و دوم است. برنج دونوج در پاییز برداشت می شود.

برنج حاصل از این روش نیز پخت بسیار خوبی دارد اما به کیفیت برنج کشت دوم نمی رسد. در حالت کلی کیفیت برنج چین دوم که در استان گیلان هم به آن راتون نیز گفته می شود، به نوع نگهداری آن بستگی دارد. در صورتی که هیچ گونه نگهداری از برنج چین دوم صورت نگیرد و به صورت دیمی محصول بدهد کیفیت و مقدار بازدهی این برنج نیز بالطبع پایین خواهد بود. به این برنج در استان مازندران برنج جگل نیز گفته می شود.

به دلایل تولید مقدار اندک برنج دونوج و همچنین محصول دهی بسیار کم آن این نوع برنج زیاد به فروش نمی رسد و فروش آن به ندرت انجام می گیرد. با اطمینان باید گفت که برنج چین دوم گران ترین برنج در ایران است. این برنج بدلیل محدود و کم محصول بودن و پخت و عطر همچنین کیفیت فوق العاده بیشتر مورد استفاده مصرف خانگی خود کشاورزان قرار میگیرد این برنج در بازار محدود است و اگر هم به فروش برسد بی شک باید گران تر از بقیه گونه ها باشد

اسم هایی که برای چین دوم در بازار وجود دارند عبارتند از برنج چین دوم، دونوج، راتون، جگل و…

در چین دوم فقط باید از برنج های طبع گرم و زودرس مانند طارم، هاشمی، امراللهی استفاده کرد و برنج هایی مانند فجر، شیرودی بدلیل دیررس بودن قابل بهره برداری نیستند

برنج چین دوم بیشتر در استان مازندران که آب هوای مناسب برای چین دوم را دارد بهره برداری میشود. استان مازندران بخصوص شهرستان فریدونکنار و بابلسر بدلیل گرمای بیشتر نسبت به استان همجوار مانند گیلان و گلستان بستر مناسبی برای برنج های چین دوم و کشت دوم است البته ناگفته نماند در برخی از مناطق استان گیلان چین دوم و کشت دوم به صورت خیلی محدود برداشت میشود.

کیفیـت پخـت و خـوراک بـرنج راتـون در منـاطق شمالی کشور بهتر از کیفیت پخت محصول اصلی اسـت. تـاثیر محـسوس دمـای محـیط در تظاهر ژن‌های کنترل کننده آمیلوز، عطر و طعم برنج دلیل این برتری می‌باشد.

هدف از پرورش رتون استفاده بهینه از اراضی کشاورزی است که هزینه تولید بسیار پایینی دارد، از جمله کاهش 50 درصدی مصرف آب و نهاده‌های کشاورزی، کیفیت بالا و عطر و طعم مناسب، از جمله ویژگی‌های برنج رتون است.

تولید برنج در برداشت اول به ازای هر هکتار به طور متوسط سه تن یا سه هزار کیلوگرم بوده اما تولید برنج رتون به ازای هر هکتار زمین به طور متوسط هزار و 200 کیلوگرم می‌شود که اگر این روش میان کشاورزان روستاها ترویج شود شرایط ایده آلی از نظر اقتصادی برای اهالی به همراه دارد.